Priester Leonie van Straaten bezocht de afgelopen week op uitnodiging de enige oud-katholieke parochie in Slowakije. Via dit dagboek deelt ze haar ervaringen en inzichten die ze deze reis opdeed. ‘De symboolwerking van een vrouw met boordje, theoloog en priester is niet te onderschatten in dit land.’
Door: Leonie van Straaten
Tot mijn verrassing werd ik begin 2025 via LinkedIn benaderd door Martin Kovac, oud-katholiek priester in Slowakije, met de vraag of ik tijd en zin had in een bezoek aan de oud-katholieke parochie in Bratislava – de enige oud-katholieke parochie in Slowakije. Zij wilden graag een vrouwelijk priester uit de Nederlandse context uitnodigen, om door haar aanwezigheid zichtbaar te maken dat vrouwen een belangrijke stem hebben in de kerk. Na enige reflectie en overleg met de bisschop, ben ik op de uitnodiging ingegaan. Spannend en een heel mooie kans om de kerk binnen de Unie van Utrecht nog beter te leren kennen. Wat waren mijn ervaringen?
20 maart ’25
Om 17.30 uur word ik bij het hotel ontvangen door collega Martin Kovac. Met een lieftallig tasje vol Slowaakse zoetigheden als welkomstgeschenk. Het enthousiasme van deze Slowaakse collega zal mij alle dagen vergezellen. En dat begint onmiddellijk, want hij nodigt mij uit om – als ik wil – mee te gaan naar een nieuwjaarsfeest van het interreligieus platform. Ik begrijp niet waarom er nu een nieuwjaarsfeest is, maar nu ik hier eenmaal ben ga ik graag mee in wat wordt aangeboden. Dus ik heb nog net tijd om mijn koffer naar mijn kamer te brengen.
Het blijkt het nieuwjaarsfeest van de Bahai-gemeenschap te zijn, met wie de oud-katholieke parochie in Bratislava in het interreligieus platform verbonden is. De ontvangst is allerhartelijkst, we zijn welkome gasten. Na een uurtje vertrekken we, want op het programma staat een diner met het kerkbestuur. Zo maak ik kennis met Zuzana, als voorzitter van het kerkbestuur daadwerkelijk de onmisbare rechterhand van Martin, en met de overige leden.
De missie van deze parochie wordt in de loop van de dagen duidelijker voor mij: de oudkatholieke parochie is de enige christelijke groep die in Slowakije opkomt voor minderheden, met name voor mensen binnen de lhbtiq+ gemeenschap, vrouwen en vluchtelingen. De ambities zijn groot, de overtuiging dat verandering nodig en mogelijk is ook. Zij willen zowel een veilige plek zijn voor deze minderheden als ook een moedige plek die zich publiekelijk inzet voor verandering. Het confronteert mij met de vrije en veilige wereld in de Nederlandse context. Daar is ook nog wel wat werk te doen en wereldwijd is er genoeg gaande om ons zorgen te maken, maar in vergelijking met wat ik hier meemaak is de aandacht daarvoor in ons kerkelijk leven van een andere orde. Vol van indrukken ga ik die avond terug naar mijn hotel. Wat kan ik hier betekenen in deze dagen?
21 maart
Dat is precies de vraag die gesteld wordt tijdens de lunch met de Nederlandse ambassadeur Jules Gerzon en Odrej Krizko, beleidsmedewerker voor politieke zaken, recht en Europees bestuur. Want de Nederlandse-ambassade draagt de kosten voor mijn bezoek en de ambassadeur is nieuw in Slowakije, dus hij wil – terecht – echt weten wat de parochie voorheeft met mijn bezoek. Het is een heel aangename kennismaking, inclusief de in mijn ogen goede en kritische vragen over de ambities en dromen die er leven. Mijn bezoek is voor de parochie bedoeld als een teken dat het anders kan. De symboolwerking van een vrouw met boordje, theoloog en priester is niet te onderschatten in dit land. Daarom zal ik spreken op een door de parochie georganiseerde bijeenkomst over de toekomst van de kerk en mijn bijdrage leveren aan een bijeenkomst met vrouwen, bedoeld als ‘women empowerment’. En op zondag zal ik voorgaan in de eucharistie.
22 maart
In de middag is de bijeenkomst van een NGO, die is opgericht door progressieve rooms-katholieken en een oecumenisch profiel heeft. Martin Kovac en enkele parochianen zijn lid. Zij hebben maandelijks een bijeenkomst en nodigen vaker een spreker uit. Ik had geen flauw idee wat ik kon verwachten. We komen aan bij een school, waar we in een klaslokaal de stoelen van de tafels zetten. Langzaamaan druppelen er wat mensen binnen, in de gang wordt een soort buffetje ingericht met drank en hapjes. Uiteindelijk is er een klein gezelschap dat zich in de schoolbanken verzamelt. De lezing wordt opgenomen en gefilmd, voor wie te ver weg wonen. De sfeer is hartelijk, de vragen na de lezing stevig. Hier zitten mensen die veel nadenken over de betekenis van kerk en geloof in dit land, hun toekomst is onzeker en de context benauwend. Het geeft mij de indruk van een verzetsbijeenkomst, waar mensen reflecteren en elkaar bemoedigen.
In de avond is het women empowerment georganiseerd in het spiksplinternieuwe parochiecentrum. Een klein appartement, waar een week geleden met man en macht is gepoetst en met meubels gesjouwd. Mijn komst was een stok achter de deur om het in orde te krijgen… Nog niet alles is klaar, maar de ontmoetingsruimte is heel sfeervol en goed ingericht. Hier verzamelen een aantal vrouwen van de parochie zich vanavond, en ook een vrouwelijke Lutherse priester, die intensief met de parochie verbonden is. Het is een informele bijeenkomst, maar hetzelfde gevoel van de middag wordt opgeroepen. Deze vrouwen maken zich ernstige zorgen over de situatie in hun land, zij willen de hoop levend houden – en dat is een worsteling. Ook hier klinken ernstige en diepgaande vragen over wat de kerk kan en moet doen, en hoe wij als vrouwen daarin van betekenis kunnen zijn. Mijn aanwezigheid en mijn verhaal over de geschiedenis van de openstelling van het drievoudig ambt voor vrouwen is voor hen een bemoediging. Ik ben onder de indruk van hun veerkracht en ook van hun humor: we lachen veel.
23 maart
Het is de derde zondag van de Veertigdagentijd. De oud-katholieke parochie viert zondags om 17.30 uur eucharistie in de kapel waar ’s morgens de RKK en ’s middags de Orthodoxe Kerk eucharistie viert. Martin Kovac nodigde mij uit om voor te gaan en te preken, hij is in deze viering priester assistance en tegelijk de tolk die ter plekke alles vertaalt vanuit het Engels in het Slowaaks. Een tiener komt mij na de viering bedanken: hij was wel ‘in shock’ zoals hij het zei over de lengte van de viering, maar had zelf al bedacht dat dit door het voortdurende vertalen kwam. Hij was geïnspireerd door mijn aanwezigheid en preek, dat is toch wel bijzonder om te horen van een Slowaakse tiener!
Zondagochtend stuurt Martin mij nog een berichtje: we gaan na de viering samen uit eten en met een vrouw als extra gast. Zij reist 400 km en gaat met de nachttrein terug om deze viering meer te maken. Zij is een zeer geëngageerde rooms-katholiek, met een roeping tot het priesterschap. Dat zij zolang reist om met ons te kunnen vieren, raakt mij diep. Het tekent opnieuw de plek die de oud-katholieke parochie in mijn ogen in Bratislava inneemt: ze is een vorm van protest tegen discriminatie én een teken van hoop op verandering: het is hier de enige inclusieve kerk die de mensenrechten agendeert.
24 maart
Terug naar Nederland. Dankbaar en vol van indrukken. De gastvrijheid, het grote engagement van de parochianen. Het lijden van mensen die hun verhaal met me deelden, de ambities van mijn oud-katholieke collega om tegen de stroom in als parochie van betekenis te zijn. En ja, je moet groot dromen om kleine stappen te realiseren, maar de realiteit is weerbarstig. In mijn hart en gebed reizen de mensen van deze kleine, krachtige gemeenschap met me mee.