De ‘oecumenische pelgrimage’ van de Mar Thoma Kerk uit India en de Oud-Katholieke Kerken in Europa begon in 2005 met een informele ontmoeting tussen de leiders van beide kerken in de wandelgangen van de Wereldraad van Kerken. Bijna twintig jaar later werd (kerk)geschiedenis geschreven door de ondertekening van de ‘Verklaring van Thiruvalla’ in India op 10 februari 2024, waarin de kerkelijke gemeenschap tussen beide kerken werd vastgesteld.
De Utrechtse aartsbisschop Bernd Wallet, voorzitter van de Internationale Bisschoppenconferentie van de Oud-Katholieke Kerken, sprak “over een teken voor de wereld dat eenheid gevonden kan worden”.
De historische verzoening van kerken uit het Westen en het Oosten brengt christelijke tradities bijeen die na het Concilie van Chalcedon (451) uit elkaar groeiden. Met de wederzijdse erkenning van elkaars geloofsopvattingen, sacramenten en ambten als volledig katholiek en orthodox is een einde gekomen aan een gescheiden bestaan van meer dan vijftien eeuwen. Dat betekent niet dat beide kerken nu ‘gefuseerd’ zijn. De autonomie en onafhankelijkheid van de lokale kerk behoort juist tot hetgeen de Mar Thoma Kerk en de Oud-Katholieke Kerken met elkaar delen, benadrukte aartsbisschop Wallet.
Volheid van verlossing
“Beide kerken herkennen in elkaar alles wat de kerk nodig heeft, in de viering van de eucharistie, rond de geopende Schrift, in het ononderbroken apostolische ambt en in de geloofsbelijdenis van Nicea uit 325”, zei Bernd Wallet in een interview met het Nederlands Dagblad. ‘Uiteindelijk gaat het om de volheid van de verlossing in Jezus Christus en het leven uit de gaven die de heilige Geest ons schenkt”. Ook het ogenschijnlijk conflict rond het Concilie van Chalcedon bleek uit de dialoog van de afgelopen jaren geen onvermijdelijke drempel voor de erkenning op te werpen. De Oriëntaalse kerken waren er niet bij en waren er ook niet voor uitgenodigd, aldus Wallet, en beide kerken belijden in verschillende bewoordingen hetzelfde christelijke geloof.
Oecumenische gedrevenheid
Ook de oecumenische gedrevenheid behoort tot het dna van beide kerken en is zelfs ouder dan de eenheid onder de Oud-Katholieke Kerken, aldus Wallet. In de jaren dertig van de vorige eeuw vond de wederzijdse kerkelijke erkenning tussen de Oud-Katholieke Kerk en de Anglicaanse Kerken plaats, wat voor de Indiase Kerk de inspiratie vormde om soortgelijke wegen te verkennen. De officiële verzoening tussen de Mar Thoma Kerk en de Oud-Katholieke Kerk begon met een spontane ontmoeting tussen mgr. Joris Vercammen, de voorganger van Bernd Wallet, en een Indiase collega-bisschop tijdens een bijeenkomst van de Wereldraad van Kerken in Bern. De vriendschap die daaruit ontstond, leidde tot een proces van gebed, studie en ontmoeting die nu een feestelijke finale heeft gekregen in de ondertekening van de verklaring van wederzijdse erkenning en kerkelijke gemeenschap. Gelovigen kunnen deelnemen aan het sacramentele leven in beide kerken en ambtsdragers kunnen volledig participeren in elkaars vieringen, zoals ook gebeurde tijdens de eucharistieviering die aan de ondertekening van het document van eenheid vooraf ging.
‘Liturgie na de liturgie’
Daarnaast hebben de kerken uitgesproken dat ze samen willen werken, ook rond missionaire en diaconale projecten, de “liturgie na de liturgie”, in de woorden van aartsbisschop Wallet. “Er wordt soms gesproken over een winter in de oecumene”, aldus Wallet, waarin alleen nog plaats lijkt voor een “oecumene van het hart”. Met de verklaring van Thiruvalla wordt onderstreept dat ook de ‘institutionele’ oecumene aandacht vraagt. “Eenheid is onvermijdelijk, met behoud van ieders culturele en liturgische diversiteit”, zei mgr. Bernd Wallet die dat nog eens illustreerde door vermoedelijk voor de eerste keer in zijn leven op blote voeten deel te nemen aan een pontificale viering.
Altaarruimte
In de eucharistieviering in de kathedraal van Thiruvalla, de stad in de Indiase provincie Kerala waar relatief veel christenen wonen, was metropoliet dr. Theodosius Mar Thoma hoofdcelebrant. Verschillende bisschoppen van de Mar Thoma kerk, mgr. Bernd Wallet en bisschop John Okoro, emeritus bisschop van de Oud-Katholieke Kerk van Oostenrijk, namen deel aan de ceremonie in de altaarruimte. Ook prof. Peter-Ben Smit en Adrian Suter, die lid waren van de dialoogcommissie met de Mar Thomakerk, en de persoonlijk secretaris van aartsbisschop Wallet, Michael van den Bergh waren bij de plechtigheden aanwezig. Na de viering vonden verschillende toespraken plaats waarin werd stil gestaan bij de stappen die in de afgelopen jaren waren gezet om tot de wederzijdse erkenning te komen. Eerder sloot de Oud-Katholieke Kerk soortgelijke overeenkomsten met de Anglicaanse gemeenschap, de Kerk van Zweden en de Onafhankelijke Kerk van de Filipijnen, net als de Mar Thoma Kerk en de Anglicaanse gemeenschap dat deden.
Academische uitwisseling
Voorafgaand aan de plechtige bijeenkomst op 10 februari bezocht de Oud-Katholieke delegatie een opvanghuis voor kinderen met een fysieke beperking en een bezoek aan het hoofdkwartier van de Mar Thoma Kerk in Thiruvalla, dat onder meer de kathedraal, een seminarie, een school en diverse kerkeljke organisaties omvat. Ook vonden ontmoetingen plaats met dr. Isaac Mar Philoxenos Episcopa, die betrokken was bij de dialoog met de Oud-Katholieke Kerken, en metropoliet dr. Theodosius Mar Thoma. Het ondertekenen van de verklaring van Thiruvalla betekent dan ook niet het einde van de onderlinge dialoog maar juist de voortzetting ervan, onder meer door deelname van theologen van de Mar Thoma kerk aan de academische activiteiten van de Oud-Katholieke Kerken en de aanwezigheid van bisschoppen en anderen van beide kerken bij belangrijke gebeurtenissen voor de Oud-Katholieke en Mar Thoma Kerken.
Tekst: Jan-Willem Wits. Fotografie: More than Words