Op zondag 30 oktober was aartsbisschop Joris Vercammen te horen in de interviewrubriek “Andersdenkenden” van Gerard Klaasen van RKK Kruispunt Radio. U kunt hier de uitzending nog terug luisteren.
De geest van Assisi
Het was 1986 toen Johannes Paulus II de leiders van de christelijke oecumene en van de wereldgodsdiensten uitnodigde naar Assisi voor een dag van gebed voor de vrede in de wereld. De gedachte was een bondgenootschap van alle gelovigen te stimuleren dat zich radicaal zou committeren aan het werken voor de vrede in de wereld. Toentertijd kwam er onder andere van de toenmalige Kardinaal Ratzinger nogal wat kritiek op het gebeuren omdat het onvoldoende het onderscheid tussen de godsdiensten zou hebben benadrukt. Vooral het gezamenlijk bidden – alhoewel het toch enigszins gescheiden gebeurde – was hem een doorn in het oog omdat het syncretistische trekjes zou hebben.
25 jaar later is kardinaal Ratzinger Paus Benedictus XVI geworden en nodigde hij dezelfde leiders van de christelijke oecumene en de wereldgodsdiensten uit naar Assisi. Het bood hem de gelegenheid zijn eigen accent in het gebeuren, en dus ook in de samenwerking met andere godsdiensten, te leggen. Er is een dubbel onderscheid met 1986. Ten eerste is het ‘gezamenlijk afzonderlijk bidden’ vervangen door momenten van gezamenlijke stilte en persoonlijke reflectie. In het programma was daarvoor uitdrukkelijk tijd voorzien, maar ook in de tweede gezamenlijke bijeenkomst op het plein voor de Franciscusbasiliek was uitdrukkelijk een moment van stilte voorzien. Ten tweede ging er deze keer ook een uitnodiging naar de ‘niet-gelovigen’. Uitdrukkelijk gaat het niet over ‘on-gelovigen’, maar – volgens de Paus zelf in de toespraak die hij hield in de Basiliek van Maria der Engelen – over de moderne ‘zoekers’, agnosten aan wie het niet gegeven is ‘de genade van het geloof’ te ervaren en die lijden onder de ervaring van de ‘afwezigheid van God’. Ook deze mensen zijn ‘pelgrims naar de waarheid, pelgrims naar de vrede’. Daarmee heeft de paus zowel de eigen identiteit van de christenen als hun betrokkenheid op de zinzoekers in onze geseculariseerde cultuur willen beklemtonen.
Het is de onbetwistbare verdienste van de Pauselijke Raad ‘Justita et Pax’ (voor Rechtvaardigheid en Vrede) om deze bijeenkomsten tot een hoogtepunt te maken, zowel op punt van oecumenische samenwerking als in het kader van het streven naar een interreligieuze dialoog. Kardinaal Peter Kodwo Appiah Turkson, de voorzitter van Justitia et Pax, verwelkomde de afgevaardigden in Assisi met een verwijzing naar het Zonnelied van Franciscus. Hij betoogde dat in deze wereld waar door de sociale media zoveel contact tussen mensen mogelijk is, de verbrokkeling en het isolement ook nog steeds groot is. Mensen worden gedomineerd door het ‘consumeren, zowel van elkaar als van de schepping’. Dat staat in schrille tegenstelling, aldus de kardinaal, met het Zonnelied van de Poverello van Assisi die de schepping bezingt als een ‘levensgemeenschap’, waar men slechts gepast mee omgaat als men het nodige respect en de gepaste nederigheid aan de dag legt. Mensen leven vaak echter met kwetsuren die hen tot egoïstische wezens maken. Daarom is verzoening dé voorwaarde voor de vrede, aldus de oecumenische Patriarch Bartholomeus in zijn overtuigend getuigenis. Verzoening is een proces dat zowel binnen in het hart van individu als tussen mensen, zowel met God als met schepping dient te gebeuren. Het grote probleem in deze is beslist onze angst, aldus Aartsbisschop Rowan Williams in zijn bijdrage. De angst voor de ander en voor het vreemde, haalt ons vermogen tot het scheppen van verbondenheid onderuit en leidt rechtstreeks tot verbrokkeling in de samenleving en tot isolement.
Als kleinste van de christelijke wereldgemeenschappen ontving dus ook de Unie van Utrecht een uitnodiging om aan het treffen in Assisi deel te nemen. Dat we deze uitnodiging hebben aanvaard heeft niet alleen te maken met het feit dat men niet zomaar een uitnodiging van de Paus naast zich neer legt, maar ook dat we als oud-katholieken ons graag aansluiten bij de interreligieuze commitment voor vrede in de wereld. Het behoort tot een juist oud-katholiek zelfverstaan om het streven naar een bondgenootschap van gelovigen te ondersteunen en eraan mee te bouwen. In die zin waren we bijzonder verheugd dat er uitdrukkelijk een plaats was gereserveerd voor een delegatie van de Unie van Utrecht en heb ik ook van harte aan de bijeenkomst deelgenomen. Als we in onze benadering van de kerk de nadruk leggen op het participatieve karakter van het ‘Volk van God’, dan kunnen we niet anders dan ook in onze maatschappelijke opstelling daarop de nadruk te leggen. Het is de roeping van de kerk om te tonen dat verzoening, en dus vrede, onder mensen mogelijk is en hen op die weg voor te gaan.
We sluiten ons dan ook van harte aan bij het engagement dat Paus Benedictus uitsprak aan het einde van de bijeenkomst in Assisi: “Nooit meer geweld. Nooit meer oorlog. Nooit meer terrorisme. In de naam van God moge elke religie op de aarde rechtvaardigheid en vrede bevorderen, vergevensgezindheid en leven, liefde!” En ook bij wens die door Kardinaal Kurt Koch van de Pauselijke Raad voor de Eenheid als zendingswoord werd uitgesproken: laat ons instrumenten van vrede worden!”
Joris Vercammen
Amersfoort, Bisschoppelijk Bureau, 31 oktober 2011