De kunst om dicht bij jezelf te blijven
Het enige voordeel van corona is dat hij daardoor een zeer langgerekte inwerktijd had, zegt mgr. Bernd Wallet met een grimlach, ‘en dat past wel bij mij. Ik heb alle ruimte gehad om kennis te maken met de medewerkers op het bureau en thuis te raken in mijn nieuwe leven, al hadden we als bestuur wel de handen vol aan de pandemie. Ook mijn kinderen konden daardoor makkelijker wennen dat ze nu een bisschop hebben die hen ’s avonds naar bed brengt.’ Het einde van de coronacrisis wordt op een bijzondere manier gemarkeerd door de bisschopswijding waar Wallet anderhalf jaar op heeft moeten wachten. Maar hoe stond de kerk er eigenlijk twintig jaar geleden voor, toen mgr. Joris Vercammen met zijn herderlijke taken aan de slag ging? Een tweegesprek met de emeritus-aartsbisschop en zijn opvolger.
Tekst: Jan-Willem Wits
Fotografie: Marjolein van Panhuys
Bij het begin van het gesprek is een kennismaking overbodig. Bernd Wallet was niet alleen een van de priesters in het ‘team Vercammen’, maar ook de pastoor van de bisschopskerk en tien jaar lang de assistent van Vercammen bij zijn internationale rollen. Dat heeft hem de kans geboden om al een goed beeld te krijgen van het bisschoppelijke takenpakket, ‘al voelt het soms nog raar om op de kamer te zitten van mijn oude baas’. Het overkomt hem nu regelmatig dat mensen van buiten de kerk hem aanspreken als de man van ‘de kerk van Joris’, altijd met grote waardering overigens. Niet dat zijn voorganger als een schaduw over de nieuwe aartsbisschop heen hangt, zoals ook Vercammens voorganger mgr. Antonius Jan Glazemaker alle ruimte gaf aan zijn opvolger. Wallet: ‘We hebben enkele inwerksessies gehad en afgesproken dat ik Joris altijd kan benaderen als ik hem nodig heb.’
Agenda
Ook Joris Vercammen geeft aan geen enkele behoefte te hebben om zijn opvolger voor de voeten te lopen. Hij geniet zichtbaar van een leven met een minder dwingende agenda en de ruimte om te studeren, schrijven, verzorgen van lezingen en allerlei vormen van geestelijke begeleiding. Vercammen: ‘Meer familie, meer bezinning en meer studie, is waar ik naar verlangde en wat ook steeds meer vorm krijgt. Ik ben bijna klaar met een boek over spiritualiteit en praktische theologie, mijn oude vakgebied dus. Daarnaast hou ik op verzoek van de Internationale Bisschoppenconferentie de contacten aan met de Franse missie, zit ik nog in een oecumenisch forum voor katholiciteit en doe ik een klusje voor de Wereldraad van Kerken.’
Spoor
Dat Wallet als aartsbisschop zijn eigen weg wel zal vinden, daar heeft Vercammen alle vertrouwen in. ‘Je moet vooral dicht bij jezelf blijven. Dan weet je dat je op het goede spoor zit’, benadrukt Joris Vercammen. Niet dat Wallet de ambitie heeft om het beleid van het bisdom radicaal om te gooien. ‘Ik zal verder gaan in de lijn van Joris, met natuurlijk mijn eigen accenten. Die keuze voor continuïteit is ook een van de redenen waarom het bisdom het vertrouwen in mij heeft uitgesproken.’ Naast de bestuurlijke ‘stage’ die hij als rechterhand van Vercammen deed, heeft hij bij zijn vader – een hervormd predikant die onder meer het Samen op Weg-proces en de fusie van de hervormde, gereformeerde en Lutherse kerken begeleidde – het vak af kunnen kijken. ‘De cursus op eieren lopen, heb ik als kind al gevolgd’, zegt Wallet met een schaterlach. Ondanks de verschillen in kerkorde en cultuur verschilt de dagelijkse praktijk van het leiding geven aan een kerkelijke organisatie nauwelijks tussen die van de PKN en de Oud-Katholieke Kerk. ‘Het komt allemaal neer op mensenwerk, met soms een duwtje geven in een bepaalde richting en op een ander moment een brandje blussen.’
Visie
Daar lijkt dan toch iets van de eigen persoonlijkheid van de beide bisschoppen in op te lichten. Bernd Wallet heeft er geen enkele moeite mee om als ‘polderbisschop’ te worden gezien, die voor en achter de schermen de boel bij elkaar weet te houden, al vindt hij dat een vreselijk cliché. ‘Ik vind een goede sfeer heel belangrijk en ben in die zin toch meer van het type Mark Rutte, al zal ik nooit zeggen dat je voor visie naar een opticien moet.’ Joris Vercammen vond dat hij als bisschop soms de kerk ook een spiegel moest voorhouden, door vragen te stellen bij de status quo of een visionair vergezicht te schetsen. Dat heeft, bij hemzelf eveneens, ook soms tot spanningen geleid. ‘Ik ben nooit een politiek dier geweest en weet tot op de dag van vandaag niet waar alle knoppen zitten. Dan krijg je soms kortsluiting.’ Het was wel een andere tijd, benadrukken beiden, omdat de Oud-Katholieke Kerk van twintig jaar geleden toch nog meer de erfenis van de vanzelfsprekendheid uit het verleden met zich meedroeg die in de seculiere samenleving van vandaag volledig is verdampt. Daarmee is de kerkelijke cultuur wel opener geworden.
Organisme
Niet dat beiden de verschillen tussen toen en nu willen uitvergroten. Vercammen: ‘Een kerk is een levend organisme, met mensen die komen en gaan, en daarom altijd dynamisch. Dat geldt zeker voor onze kerk omdat we relatief veel nieuwkomers hebben die hun eigen geschiedenis, verwachtingen en ideeën met zich meebrengen.’ De vraag waartoe je eigenlijk op aarde bent, komt anno 2021 voor een kerk wel nog indringender binnen dan twintig jaar geleden. Maar het goed omgaan met mensen, middelen en structuren blijft net als toen toch de agenda van een bisschop bepalen. Wallet ziet wel dat het beroep dat op vrijwilligers wordt gedaan, steeds meer een gevoelige grens begint te naderen. ‘De basale infrastructuur die je voor een parochie nodig hebt, kan daardoor in gevaar komen.’ Alhoewel Wallet ten opzichte van zijn voorganger met het ‘luxeprobleem’ van een stevig priesterbestand en veel seminaristen zit (Vercammen: ‘mijn eerste wijding was die van een bisschop in Zwitserland. Pas jaren daarna volgde een priesterwijding’), kiezen veel ‘jonge’ priesters voor een baan buiten de parochie. Dat heeft zeker ook voordelen maar leidt soms tot hoofdpijn bij het vervullen van formatieplaatsen.
Wereldbeweging
Juist voor een kleinere en deels ook krimpende kerk zijn de internationale contacten van vitaal belang, benadrukken Vercammen en Wallet eenstemmig, en daarbij is de aartsbisschop een belangrijke verbindende schakel. Vercammen was niet alleen voorzitter van de Internationale Bisschoppenconferentie van de Unie van Utrecht, een rol die Wallet over heeft genomen, maar ook actief in onder meer de Wereldraad van Kerken. Vercammen: ‘Ik heb mij daarbij steeds als een ambassadeur gevoeld van de gelovigen in het bisdom en geprobeerd om mijn ervaringen en contacten vruchtbaar te maken voor de lokale kerk.’ Dat leidde soms tot gemopper bij mensen die meenden dat de bisschop altijd maar op reis was, maar Wallet vindt dat niet alleen overtrokken maar ook onterecht. ‘Het geeft enorm veel energie om deel uit te maken van een internationale gemeenschap. Je kunt daardoor bij andere kerken gluren maar het geeft ook kracht om door te gaan’, aldus Wallet. Naast de contacten met andere Oud-Katholieke kerken in Europa heeft de nieuwe aartsbisschop een warme band met de Anglicaanse gemeenschap, waar hij een deel van zijn vorming ontving, en ziet hij ernaar uit om de relatie met de Kerk van Zweden te versterken. Maar ook de contacten met de Onafhankelijke Filipijnse kerk vindt hij van grote waarde ‘om een ander perspectief te krijgen’. Wallet: ‘Ik wil mij de komende jaren echt inzetten voor meer samenwerking onder evangelisch-katholieke kerken. Er staat al heel veel moois op papier. Dat moet nu handen en voeten gaan krijgen.’
Alle informatie over de wijding vindt u via www.oudkatholiek.nl/bisschopswijding