Het hart van de bijeenkomst op vrijdag 18 oktober in de kerk van de H. Georgius op ’t Zand in Amersfoort was de ‘mis met drie dames.’ Leonie van Straaten preekte over de roeping van Lukas en de roeping van onszelf. Thelma Schoon was diaken en Erna Peijnenburg ging voor. Hierover zei ze eerder deze week in het Nederlands Dagblad: “Ik vier vrijdag de gamechanger in mijn leven. Dat ik volwaardig mee mag doen. In volle dankbaarheid en met ontroering door het grootste wonder in mijn leven: dat ik priester mag zijn.” Hieronder een verslag van deze feestelijke bijeenkomst.
“Zonder het getuigenis van een vrouw hadden de apostelen nooit van de verrijzenis gehoord, en daarmee zouden we ook geen evangelie hebben.” De evangelist Lukas heeft meer dan de andere evangelisten oog voor vrouwen in zijn verhaal over Jezus. Zijn feestdag, 18 oktober, was daarom een uitstekende dag om 25 jaar vrouwelijke priesters in onze kerk te vieren.
Ruimte in vertrouwen
Lezingen uit oud-katholiek en anglicaans perspectief openden de middag, gemodereerd door prof. Peter-Ben Smit. Bisschop Jo Wells (Bishop for Episcopal Ministry in the Anglican Communion) beargumenteerde hoe in een tijd die steeds meer gepolariseerd raakt, de kerk geroepen is een plaats te zijn waar wederzijds vertrouwen wordt getraind. Ze droomde met het boek Openbaring over de dag dat alle mensen, ongeacht afkomst, gender, of denominatie, samenkomen rond Gods troon in de hemel. Tot die tijd is het voor de één een ‘Gospel truth’ dat vrouwen gewijd kunnen worden, voor de ander is het net zo heilig vanzelfsprekend dat dit onmogelijk is.
De Anglicaanse traditie, waaruit Jo Wells spreekt, kent overigens een lange geschiedenis van publiekelijk heftig van mening verschillen en tóch (vaak) bij elkaar blijven. Deze spanning vraagt om ruimte in vertrouwen. “Het is van vitaal belang dat we ons vandaag niet laten meezuigen in de fuik van onze algoritmes, maar elkaar met al onze verschillen fysiek, persoonlijk blijven ontmoeten”, zei ze. Elkaar bevragen en vooral samen bidden en vieren, als oefening voor de dag dat we verzoend in de hemel staan voor Gods troon.
“Het lichaam van Christus is queer”
En toch, als je een sacramenteel geloof hebt zoals wij, dan geloof je dat dit hemelse visioen al op aarde realiteit wordt in de Kerk. Daarom onderstreept het besluit van 25 jaar geleden de centrale orthodoxe katholieke geloofsleer. Mattijs Ploeger, rector van het Oud-Katholiek Seminarie, en zelf dit jaar ook 25 jaar priester, liet zien hoe je vanuit incarnatie en sacramentaliteit moet zeggen dat theologische uitsluiting van vrouwen als ambtsdrager een ketterij is. God is in Jezus Christus immers geen man geworden om mannen tot God te brengen, maar mens om alle mensen te verlossen. Het lichaam van Christus is queer: het bestaat uit mensen in al hun diversiteit zonder onderscheid, en met al hun onderscheid. Alle christenen hebben door hun doop, vormsel en eucharistie intens en volledig deel aan Christus. Daar hoeven ze geen diaken- of priesterwijding voor te ontvangen. De ambtsdrager heeft alleen een unieke plek waar deze voorgaat in de zeer diverse gemeenschap rond het altaar.
Cultureel bepaalde argumenten
In de brede oecumene klinken ook andere argumenten mee: bijbelse, culturele. Ds. Almatine Leene, predikante in de Nederlandse Gereformeerde Kerken, belichtte hoe in haar traditie de Bijbelteksten centraal staan, met name de zogenoemde scheppingsorde en zwijgteksten. Langzamerhand kwam er ruimte voor andere Bijbelteksten, de hermeneutiek en wat de invloed is van het mannelijke Godsbeeld. Zij refereerde daarbij aan haar proefschrift waarin ze aandacht vroeg voor het juiste verstaan van het beeld van God in Genesis 1:26-28. In 2017 werden alle ambten opgesteld voor vrouwen in de Gereformeerde kerken (vrijgemaakt).
Culturele argumenten werden niet inhoudelijk uitgepakt deze middag, maar wel benoemd. Waren het niet zulke argumenten die in de vroege kerk uiteindelijk vrouwen uitsloten van de ambten? In die zin doen we als oud-katholieken niet iets nieuws, we gaan terug naar de bron. Het zijn vooral ook zulke culturele argumenten, zei Jo Wells, die het grootste struikelblok vormen voor de Rooms-Katholieke Kerk om ambten voor vrouwen te openen.
In februari besprak zij met paus Franciscus de kwestie van vrouw en ambt. In het synodale proces was in alle continenten de positie van de vrouw benoemd als belangrijkste onderwerp. Maandag gaat ze er weer naartoe, ditmaal voor een fringe meeting, want het onderwerp zelf is van de agenda afgevoerd richting een commissie – het was kennelijk te spannend. Toch, zei de rooms-katholieke zuster Nadia Kroon, is er een strategie zichtbaar: paus Franciscus benoemt steeds meer vrouwen op sleutelposities, mogelijk om medestanders te hebben bij de openstelling van de ambten – zoals het er naar uitziet eerst van het diakenambt.
Een complex maar vruchtbaar proces
Docent Steef Eman en theoloog Lidwien van Buuren lichtten in het panelgesprek hun ervaring toe met het proces van openstelling dat ze in de Oud-Katholieke Kerk van Nederland hebben meegemaakt. Het was een complex en internationaal proces, maar, zei Lidwien, uiteindelijk merkte je hoe vruchtbaar onze episcopaal-synodale weg is. Steef vertelde hoe het in het begin wennen was om een vrouw achter het altaar te zien of om op huisbezoek te krijgen. “Het was vergelijkbaar met de eerste vrouwelijke buschauffeur: haar bus liet je toch maar niet voorbijrijden”.
Verbonden als gelijken
Deken Marieke Ridder, leider van het panelgesprek, vroeg de panelleden of vrouwen in het ambt, die de vrucht plukken van een vernieuwing in de kerk, de plicht hebben om aan doorgaande vernieuwing te werken. Erna Peijnenburg antwoordde dat dit niet specifiek hun taak is, dat zou nieuwe discriminatie zijn. Wel voelden de deelnemende vrouwen een verantwoordelijkheid om, vanuit hun eigen ervaring uitgesloten te zijn geweest, te werken aan een kerk én een wereld waar iedereen volwaardig mee kan doen.
Bij de uitgang wordt deze wens kleurrijk onderstreept. Alle deelnemers aan de middag krijgen een kaart vol rijke symboliek uitgereikt, gemaakt door Grete Verhey-de Jager, de eerstgewijde vrouw in onze kerk, 25 jaar geleden. Haar tekst begint ”een tijd een eeuwigheid op weg naar heelheid …” en eindigt “in dankbaarheid verbonden als gelijken.”
Deze aansporing brengt evenals de viering zelf de hemelse werkelijkheid dichterbij en inspireert ons om samen te blijven werken om recht te doen aan al Gods kinderen in hun diversiteit.
Amersfoort, Bisschoppelijk Bureau, 19 oktober 2024
Foto’s: Kirsten van Kempen