Door Marieke Ridder
Deze tekst hangt in mijn werkkamer in het ziekenhuis. Het is een uitspraak van Blaise Pascal, geboren in 1623. Hij heeft in zijn leven buitengewoon veel gedacht, geschreven en nagelaten. Pascal was natuur- en wiskundige en filosoof. Ook bemoeide hij zich met de theologische discussie van zijn tijd, over de verhouding tussen de menselijke wil en Gods genade. De ‘jansenisten’ werden van ketterij beschuldigd door de toenmalige jezuïeten. Pascal zette zijn spitsvondigheid in om op te komen voor deze Franse voorlopers van de huidige oud-katholieken.
Wat mij raakt, is dat Blaise Pascal zowel een heel rationeel als een gelovig mens was. Het kan een worsteling zijn om je denken en rationaliteit te combineren met geloof. Ik herken dit zelf, als nuchtere vrouw die graag logisch denkt, en ik herken het ook bij veel patiënten die ik begeleid: ‘Het lijkt me best mooi om te geloven, dat geeft vast troost, maar ik kan dat gewoon niet.’ Pascal oppert een ‘baat het niet, dan schaadt het niet’-insteek, wanneer hij stelt dat het verstandig is om te geloven. Probleem is natuurlijk dat geloven zo wel heel instrumenteel wordt, in plaats van iets intrinsiek waardevols. Zelf werd Pascal overtuigd door iets anders, een ervaring die hij voor zichzelf bewaarde.
Na Pascals dood vond men, in de voering van zijn jas, een geschreven tekst: Memorial. Deze begint – Pascal bleef exact – met een datering en tijdaanduiding: ‘maandag 23 november 1654, tussen half elf ’s avonds en middernacht.’ Vervolgens schrijft Pascal:
‘Vuur. God van Abraham, God van Isaac, God van Jacob, niet van de filosofen en de geleerden. Zekerheid, zekerheid, besef, vreugde, vrede. God van Jezus Christus (…).’
Dit was voor Pascal een levensveranderende, existentiële gebeurtenis. Hij wist zich door God geraakt als door een vuur en ontmoette Hem als een persoonlijke God, die in relatie staat tot mensen. Het geloof in de God van Jezus Christus bleek van een andere orde dan de ratio. Door deze ervaring had Pascals hart redenen gekregen die zich niet lieten wegredeneren.
Rationele mensen hebben vaak een ervaring nodig om de sprong te maken van ‘niet-gelovig’ naar ‘mij toevertrouwend aan iets wat groter is dan ikzelf’. Zo’n geloofservaring is persoonlijk en daarom kwetsbaar. Soms durven mensen hun ‘memorial’ te delen. Een moment, ooit, in de natuur. Een lied, op precies het goede moment. Een ontmoeting. Of een eucharistieviering, toen hemel en aarde elkaar leken te raken.
Het zijn momenten die doen beseffen dat er twee soorten waarheid zijn. De waarheid die je kunt aantonen en de waarheid die heel eigen argumenten heeft: te vinden in het hart.
Marieke Ridder is geestelijk verzorger Tergooi MC, Hilversum en oud-katholiek priester.