Gesprek tussen boerenleider Bart Kemp en pastoor Marco Derks over voedsel, boeren en het einde der tijden
‘Bart, de schapen moeten nú naar binnen!’ De klop op de deur is onverbiddelijk. Er staan honderd schapen in de wei en de regen begint aan te zwellen. ‘Kunnen we even een kwartiertje pauzeren?’, vraagt schapenhouder en boerenboegbeeld Bart Kemp aan zijn gesprekspartner Marco Derks, pastoor van de oud-katholieke parochie in Gouda en klimaatactivist. De beide herders trekken hun jas aan en drijven – samen met Barts vrouw en een van hun zonen – de kudde naar de droge stal.
Tekst: Jan Willem Wits Fotografie: Peter Boer
Als een van de weinige boeren heeft Bart Kemp (46) niet het bedrijf van zijn ouders overgenomen. De droom om een eigen boerderij te beginnen, moest daarom wachten tot hij voldoende spaargeld had verdiend met zijn logistieke bedrijven. Zelfs een verhuizing naar Frankrijk lonkte, maar uit- eindelijk streek hij neer in een monumentale boerderij in de buurt van Ede. Bart is getrouwd met Jennifer en vader van vijf kinderen. Hij is lid van de Gereformeerde Gemeenten in Nederland, die wordt gezien als een van de meer behoudende protestantse kerkgenootschappen. In januari 2024 maakte Bart bekend na vier en een half jaar te stoppen als voorzitter van Agractie Nederland, een organisatie die opkomt voor boerenbelangen. Bart boert zelf nagenoeg biologisch, zorgt grotendeels voor zijn eigen energievoorziening en heeft veel aandacht voor biodiversiteit.
Ook Marco Derks (43) zou je een zij-instromer kunnen noemen. Hij werkt nu iets meer dan twee jaar in de Oud- Katholieke Kerk. Toen hij in 2007 begon met een onderzoekmaster aan de Engelse Universiteit van Manchester, stapte hij voor het eerst in zijn leven een anglicaanse kerk binnen. De combinatie van een katholieke liturgie met een warme gemeenschap sloeg direct aan. Terug in Nederland trad hij toe tot de Oud-Katholieke Kerk. Na zijn promotieonderzoek ontstond er ruimte in zijn agenda en voelde
hij zich geroepen om de oud-katholieke ambtsopleiding te volgen. In maart 2022 ging Marco als diaken aan het werk in de parochie Gouda en in januari 2023 werd hij tot priester gewijd. Daarnaast is hij werkzaam aan de Radboud Universiteit. De klimaatcrisis is volgens Marco een van de grootste crises waarmee we nu te maken hebben. Daarom demonstreerde hij meerdere keren mee met Extinction Rebellion op de A12 tegen de 40 miljard euro aan fossiele subsidies.
Landbouwschool
Bart: ‘Vroeger deden boeren hier van alles een beetje: een paar koeien, wat varkens, kippen en akkers om plantaardige producten te verbouwen. Na de Tweede Wereldoorlog zijn boeren veel efficiënter gaan werken, onder meer door specialisatie. Dat heeft geleid tot hoge volumes tegen lage prijzen. Dertig jaar geleden, toen ik op de landbouwschool zat, was er nauwelijks aandacht voor milieu en dierenwelzijn, maar dat is echt veranderd. Van boeren wordt ook steeds meer verwacht, onder andere door stapelende wet- en regelgeving. Alleen zijn de prijzen niet meegestegen. De meeste boeren willen graag duurzamer werken met respect voor dier en natuur, maar daar moet wel een realistische beloning tegenover staan. Er is extreme welvaart in de wereld en het ongeremde consumentisme regeert. Toch hebben we nog nooit zo weinig aan voedsel uitgegeven.’
Kolonisator
Marco: ‘Het Westen is eeuwenlang een kolonisator geweest en daardoor gewend geraakt aan onderwerping en uitbuiting. Dat zie ik nu terug in de manier waarop we met de natuur en met dieren omgaan. We zijn steeds meer vervreemd van de oorsprong van ons voedsel. Om vlees te eten, moeten we dieren doden. Dat voelt ongemakkelijk, tenzij het ons koud laat. Dus hebben we de bio-industrie en de massaslachterijen buiten ons blikveld geplaatst. Ik wil niet wegkijken voor de vele structurele misstanden daar. Dat is een belangrijke reden waarom ik afgelopen jaren vegetariër geworden ben en inmiddels veganist. Daarmee verzet ik me tegen een systeem dat dieren uitbuit. Daarnaast is een veganistisch dieet beter voor het milieu en onze gezondheid. Hoewel ik vind dat we onze manier van leven radicaal moeten veranderen, heeft het niet zoveel zin mensen ongevraagd op te roepen tot bekering. Het komt vanzelf ter sprake, als ik samen eet binnen de kerk of met vrienden of familie, of nu in dit gesprek.’
Schepping
Bart: ‘Voor mij zit in de scheppingsordening toch wel een principieel verschil tussen mens en dier. God heeft ons de opdracht gegeven om het land te bewonen en te bewerken en toegestaan om dieren te gebruiken voor onze voeding.
Dat maakt onderdeel uit van de gebrokenheid na de zondeval. Dieren willen vooral het comfort hebben dat hun behoeften worden bevredigd: voldoende eten en drinken, beschutting en geen pijn. Ik kom soms in een slachterij en dan ben ik weleens jaloers hoe dieren aan hun einde komen. In enkele seconden is het gedaan. Als ik dan zie hoe we oudere mensen steeds door blijven behandelen terwijl hun kwaliteit van leven alleen maar achteruitgaat, is het voor mij de vraag wie nu eigenlijk beter af is.’
Spijswetten
Marco: ‘We hebben steeds meer een technische, afstan- delijke relatie met eten gekregen. Het christendom is een van de weinige godsdiensten die vrijwel geen voorschriften rond eten kent. In onze seculiere samenleving is het ver- band tussen voeding en zingeving nog verder verdampt. Ik zie wel degelijk dat wat er bij mij op tafel staat ook met mijn geloof te maken heeft. Spijswetten en regels rond bij- voorbeeld ritueel slachten, maken mensen bewust dat het eten ons gegeven wordt en we daar zorgvuldig mee om moeten gaan. Of neem het sabbatsjaar uit de Hebreeuwse Bijbel waarin God ons vraagt om de natuur iedere zeven jaar met rust te laten. Daarom is de vastenperiode ook zo waardevol. Wat vanzelfsprekend is, gaat dan werkelijk tot ons spreken.’
Tractor
Bart: ‘Wij dragen de volle verantwoordelijkheid voor wat wij doen met de schepping. Ik ben daar iedere dag mee bezig. Wat nog op mijn verlanglijstje staat, is een betaalbare elektrische tractor. Ik ben er niet van overtuigd dat de klimaatverandering volledig is toe te schrijven aan menselijk handelen, maar ik zie wel dat er iets moet veranderen in het gebruik van fossiele brandstoffen en consumptiegedrag. Het grootste probleem van deze tijd is wat mij betreft de geestelijke duisternis waarin veel mensen verkeren. We moeten weer leren leven vanuit het besef dat wij afhankelijk zijn van een God die alles bestuurt. Ook de toekomst van de aarde ligt in Zijn handen.’
Klimaatcatastrofe
Marco: ‘Dat wij afstevenen op een klimaatcatastrofe, is iets waarover opvallend veel klimaatwetenschappers eensgezind zijn. Nu al zijn er miljoenen mensen het slachtoffer van de klimaatverandering, vooral in het mondiale zuiden. De klimaatcrisis hangt voor mij dan ook samen met kolonialisme, sociale ongelijkheid, het negeren van wetenschappelijke kennis en de groei van een rechts-autoriteit sentiment. Ik weet niet of daarmee het einde der tijden is aangebroken. God zal altijd een weg vinden voor haar schepping. Of daarin nog een plaats is voor de mens die wij geworden zijn, is voor mij een open vraag.’
Dit artikel verscheen eerder in het Kom & Zie magazine. Wil je het volledige magazine lezen? Dat kan hier.