De Raad van Kerken in Nederland publiceerde een dezer dagen een open brief met als titel Andersom Denken, waarin een pleidooi werd gehouden om de kredietcrises te benutten voor een jubeljaar.
Onderstaand de integrale tekst van de brief. Reacties graag op de website van de Raad van Kerken.
Het jaar 2009 kan een jubeljaar zijn. De kredietcrisis daagt ons uit om de woorden van Mozes opnieuw tegen het licht te houden. ‘Elk vijftigste jaar zal voor jullie een heilig jaar zijn, waarin kwijtschelding wordt afgekondigd voor alle inwoners van het land’ (Leviticus 25: 10). Het is een wonderlijke gedachte. Dat je economie en maatschappij terugbrengt naar een oorspronkelijke situatie, waarin iedereen gelijkwaardig deelt in deOrijkdom en mogelijkheden. Moeilijk exact zo door te voeren. Wellicht kan het ons echter inspireren tot een nieuwe manier van kijken naar gegroeide praktijken en vermeende bezittingen.
We leven financieel-economisch gezien in een bijzondere periode. Er is – zeker sinds 1989 met de val van de muur – een zekere tevredenheid ontstaan. We denken als westerlingen dat ons systeem en onze ordening van de maatschappij ongenaakbaar zijn. We hebben de gedachte verdrongen dat wij deel uitmaken van het rijke deel van de mensheid, dat zich een welvarende levensstijl kan permitteren met soms ontsporende welvaartsuitingen. We lezen snel verder in de Schriften als er schurende woorden langskomen van Paulus: ‘De wortel van alle kwaad is geldzucht’ (1 Timotheüs 6: 10) of van Jezus: ‘U kunt niet God dienen en de mammon, de god van het geld’ (Matteüs 6: 24).
Die houding van ons is mede aanleiding voor de kredietcrisis. En voor de economische crisis die nu volgt. Die vervult velen met zorg. Bedrijven kunnen moeilijk krediet krijgen. Ze zien hun verkopen teruglopen. Ze moeten machines stilzetten. Werknemers zien hun baan door de crisis op de tocht staan. Pensioentrekkers vrezen dat de pensioenfondsen minder zullen uitbetalen. Politici zien zaken over zich heenkomen, die ze eerder niet voor mogelijk hebben gehouden.
Hoe kunnen we als kerken hier zinvol op reageren? In ieder geval niet door ons te distantiëren. We maken allemaal deel uit van het systeem. We hebben allemaal compromissen gesloten. Er zitten leden van de kerken op plaatsen waar de klappen vallen. Bij hen en hun collegae past pastorale betrokkenheid. En een houding waarbij we elkaar niet de schuld geven – ook letterlijk – van de situatie die is ontstaan. Wellicht kunnen de kerken ook nog een andere inbreng hebben in deze onzekere situatie. We vroegen het aan prof. dr. Bob Goudzwaard, de man die de oecumene juist op dit punt met vroegtijdige analyses heeft gediend. We geven zijn gedachten graag door.
Van kerken mag je verwachten dat ze naar diepere oorzaken op zoek zijn, meent Goudzwaard. Dat ze niet bij de oppervlakte blijven staan. Er is een geldeconomie die ons, met de banken voorop, opgejaagd heeft om veel op de kaart te zetten van snelle winst. We zijn daarin te ver gegaan. We hebben het geld zó op een troon gezet, dat het geworden is tot een god, die ons beheerst. De crisis van nu vormt een geestelijke terreurmacht. Laten we proberen ons daaraan te ontworstelen. Het geld mag een dienende functie hebben. De Wereldbond van Reformatorische Kerken (WARC) heeft al in 2004 in de verklaring van Accra het neo-liberale geloof, de gedachte dat de vrije werking van de financiële markten ons redt en ons zal blijven redden, als een valse belijdenis en een fundamenteel gevaar aan de kaak gesteld. We mogen elkaar daaraan herinneren.
Kerken hebben weet van de boodschap van hoop. Natuurlijk is er hoop, juist ook wanneer zelfgemaakte goden van hun troon vallen. De economische crisis komt neer op een tekort aan bestedingen in de economie. We moeten dit tekort opvangen. We kunnen proberen ons consumptiepatroon te verleggen. Dus niet het oude systeem met allerlei subsidies laten doordraaien tot er zich een nieuwe crisis aandient. Maar onze consumptieve bestedingen veranderen. We zouden voorrang kunnen geven aan de bestedingen van en vanuit de armere landen, en de bestedingen die dienstbaar zijn aan het behoud van ons levensmilieu. Dergelijke bestedingen kunnen ons uit de crisis trekken.
Is het een idee om er als kerken op te hameren, dat we in onze rijke samenleving wel een stapje terug willen doen qua inkomen en besteding? Wie zijn leven(tje) tot elke prijs wil behouden, zal het verliezen, zegt Jezus (Matteüs 10,39). Maar wie het ter wille van Christus wil opgeven, zal het behouden. En zou je dat niet mogen verbinden met gerechtigheid en duurzaamheid? Dat geldt niet alleen voor afzonderlijke mensen. Dat geldt ook voor gehele samenlevingen. Zou het ons gaan lukken in 2009 weer iets verder te komen met dat andersom denken?
Henk van Hout, voorzitter van de Raad van Kerken in Nederland
Klaas van der Kamp, secretaris van de Raad van Kerken in Nederland
Foto: compilatie van brief en krant (Volkskrant)
Amersfoort, Bisschoppelijk Bureau, 29 december 2008