Kerkelijke eenheid tussen Utrecht en Uppsala
Kerken uit twee verschillende tradities sluiten binnenkort kerkelijke gemeenschap met elkaar. De oud-katholieke kerken verenigd in de Unie van Utrecht en de evangelisch-lutherse Kerk van Zweden stellen alle sacramenten en ambten voor elkaars leden open. Op woensdag 23 november zullen de aartsbisschop van Uppsala, Dr. Antje Jackelén, en de aartsbisschop van Utrecht, Mgr. Dr. Joris Vercammen de kerkelijke eenheid bevestigen door samen Eucharistie te vieren in de Dom van Uppsala. Na het Credo zullen een oud-katholieke en een Zweedse priester, Peter Feenstra en Jenny Sjögreen, de verklaring van kerkelijke eenheid uitspreken, die daarna door beide aartsbisschoppen zal worden ondertekend.
De kerken zetten daarmee een opmerkelijke stap in dit gedenkjaar van 500 jaar Reformatie. Theologisch, liturgisch, kerkrechtelijk en historisch zijn de verschillen tussen beide kerken aanzienlijk. Aan de vaststelling van kerkelijke eenheid is daarom ook een zorgvuldig dialoogproces voorafgegaan. “Onze gemeenschap van kerken en de kerk van Zweden moesten elkaar opnieuw leren kennen om elkaars katholiek-zijn te kunnen proeven”, zegt aartsbisschop Vercammen en hij voegt nog toe: “Het slotdocument van de dialoog is dan ook een diepgravende theologische tekst die uitloopt op de vaststelling van kerkelijke gemeenschap. We creëren niets nieuws, we hebben onze gemeenschap ontdekt!”.
Wat de kerken verbindt, is een rijk liturgisch leven met als hart de eucharistie, het behoud van de historische apostolische successie, waarbij alle ambten zijn opengesteld voor vrouwen, de decennialange actieve inzet voor de oecumene waarbij eenheid geen uniformiteit moet betekenen, en een open en kritische houding naar de cultuur.
Het gesprek om de mogelijkheid te onderzoeken of kerkelijke gemeenschap kon worden vastgesteld begon in 2005. De bilaterale dialoogcommissie is sindsdien twee keer per jaar samengekomen, om en om ergens in Zweden en in een van de oud-katholieke bisdommen. De eerste bijeenkomsten waren vooral informatief van aard. De afgevaardigden presenteerden de geschiedenis van hun kerken en de kenmerkende aspecten en huidige problemen. Gezamenlijk vierden de leden van de dialoogcommissie de liturgie in de traditie van de kerk van het gastland. Zo groeide wederzijds vertrouwen. Op basis daarvan konden in een vlot tempo belangrijke theologische thema’s worden besproken, zoals onze visies op de kerk. Jaarlijks lichtte Mgr. Dr. Dirk-Jan Schoon, de oud-katholieke co-voorzitter van de dialoogcommissie, de Internationale Bisschoppenconferentie (IBC) over de voortgang van de werkzaamheden in.
In 2013 presenteerde de Commissie haar eindrapport: “Utrecht en Uppsala op weg naar gemeenschap”. De tekst hiervan is te vinden op internet: www.utrechter-union.org/fman/258.pdf (Engels) en www.utrechter-union.org/fman/256.pdf (Duits). Na een inleiding (hoofdstuk 1 en 2) beschrijft het rapport elk van de twee kerken (hoofdstuk 3 en 4), geeft het een gemeenschappelijke visie op de Kerk als een gave van Gods aanwezigheid in de wereld (hoofdstuk 5), bespreekt het verschillende andere thema’s zoals de verschillen in waardering van de oecumenische concilies (hoofdstuk 6) en doet het tenslotte aanbevelingen (hoofdstuk 7), waaronder in het bijzonder om de geconstateerde kerkelijke eenheid formeel vast te stellen en plechtig te bevestigen.
Op een buitengewone vergadering op 10 oktober 2013 in Londen besloot de IBC om het eindrapport te accepteren als basis voor kerkelijke gemeenschap, en ter beraadslaging aan de lidkerken voor te leggen en in andere bilaterale dialogen te bespreken. Dat proces is dit jaar afgerond. Daarmee is de weg vrijgekomen naar het samen vieren en ondertekenen van de verklaring van kerkelijke gemeenschap in Uppsala. In 2017 is ook een viering in Utrecht voorzien.
Uit het slotdocument:
“We stellen vast dat elk van onze kerken de ene, heilige, katholieke en apostolische kerk van Jezus Christus wil zijn. (…) We stellen vast dat elk van onze kerken een rijke liturgische traditie heeft en leeft vanuit de eucharistie, een ononderbroken apostolische successie, zich verplicht weet om te werken voor de zichtbare eenheid van de kerken en daarom bij wil dragen aan de oecumenische beweging, en een open en kritische houding heeft tegenover de veranderende waarden in de maatschappij.”
De leden van de dialoogcommissie waren, vanuit de Kerk van Zweden: bisschop Jonas Jonson (co-voorzitter), prof. Sven Erik Brodd, Dr. Johan Dalman, Margaret Isberg en Christopher Meakin; vanuit de Unie van Utrecht: bisschop Dr. Jan Lambert Wirix-Speetjens (co-voorzitter 2005-2006), opgevolgd door bisschop Dr. Dirk Jan Schoon, pastoor Peter Feenstra, prof. Dr. Günter Esser, pastoor Harald Münch en prof. Dr. Urs von Arx.
Te gast in Zweden zijn Mgr. Joris Vercammen als voorzitter van de IBC, pastoor Peter Feenstra (Zwitserland) als vertegenwoordiging van de dialoogcommissie en pastoor Harald Münch, voormalig lid van de dialoogcommissie.
Foto: Magnus Aronson
Amersfoort, Bisschoppelijk Bureau, 22 november 2016