We staan in de Goede Week stil bij de weg van Jezus door de dood naar de verrijzenis. Van Witte Donderdag tot Pasen: wat betekent Christus’ lijden voor ons? En waarin lijkt zijn lijdensweg misschien wel op ons leven?
De weg van Jezus Christus door de dood naar de verrijzenis is een van de centrale thema’s in het christelijk geloof. We kunnen er de oudtestamentische weg van Israël in herkennen, zoals de weg van donker naar licht (Genesis), de weg van slavernij naar bevrijding (Exodus), de weg van ballingschap naar vrijheid (profeten).
In dit thema kunnen we ook onze eigen weg herkennen. De grote lijn van ons leven: dat wat lijkt uit te lopen op aftakeling en dood is in gelovig perspectief een doorgang naar het vernieuwde leven in Christus. Maar ook de kleinere levenslijnen: ervaringen van angst, teleurstelling, ziekte, gemis mogen we zien in het perspectief van ervaringen van vertrouwen, geluk, vreugde, liefde.
Die weg door de dood naar het leven vieren we heel compact in de Goede Week. Bijna dagelijks volgen we Jezus in de laatste dagen van zijn aardse leven én in de overgang naar zijn verrezen leven. Verwerping, lijden en dood, maar ook verrijzenis en eeuwig leven – daarover gaat het in deze dagen.
Het martelwerktuig en de levensboom
Daarbij is de liturgie van deze week, met al haar teksten en rituelen, pas goed te begrijpen wanneer we ons realiseren dat we in deze dagen niet alleen de weg volgen van menselijke tragiek. In en door de menselijke tragiek van Jezus vieren we de verlossing van mensheid en schepping. Het kruis is een martelwerktuig, maar het is ook een levensboom geworden. Vooral het Johannes-evangelie laat zien dat het twee kanten zijn van dezelfde medaille: aan het kruis gaat Jezus weliswaar dood, maar het is tegelijk zijn verheffing, zijn verhoging. Daarom durven we spreken van een “Goede” Week en zelfs van een “Goede” Vrijdag: we vieren niet de uitvaart van Jezus, maar de dood en opstanding van hem in wie wij de verlosser van de wereld herkennen.
Liturgie van de Goede Week
Dat schuurt soms een beetje. De liturgie van de Goede Week kan ongemakkelijk zijn. Ten eerste omdat het niet altijd leuk is om in de kerk dezelfde dingen tegen te komen als in de krant of op de televisie: haat, geweld, marteling, moord. Maar misschien nog wel meer omdat de liturgie van de Goede Week ons er met huid en haar bij betrekt. Op Palmzondag lopen we met een palmtakje mee in een processie ter verwelkoming van Jezus in Jeruzalem, terwijl we tegelijk het ongemakkelijke gevoel hebben dat dezelfde schare op Goede Vrijdag “kruisigt hem” zal roepen.
En als hij dan gekruisigd is, nodigt de liturgie van Goede Vrijdag ons niet uit geschokt weg te rennen, maar onze betrokkenheid bij dit verlossend lijden te tonen, door naar voren te komen en het kruis te vereren met een buiging of een bloem of een kus. Ruim een dag later, als we de verrijzenis vieren in de Paasnacht, wordt ons gevraagd of we zelf mee kopje-onder willen in de doop (of opnieuw willen bevestigen dat we onze doop serieus nemen). Want in de doop wordt aan onszelf voltrokken waarin Christus ons is voorgegaan: ondergaan in de dood en opstaan tot een vernieuwd leven.
Wie die spanning en dat persoonlijke appèl aankan, doet er goed aan om de hele cyclus als één project mee te maken, van Palmzondag tot en met de Paaswake. Hier volgen enkele kenmerken van de afzonderlijke diensten:
Palmzondag
- het verhaal van de intocht in Jeruzalem
- de zegening van palmtakken
- het houden van een processie met de palmtakken, als verwelkoming van Christus
- in de eucharistieviering wordt als evangelie het gehele lijdensverhaal (passie) gelezen, per jaar afwisselend uit Matteüs, Marcus en Lucas
Witte Donderdag
- op de avond voor zijn dood vierde Jezus voor het laatst tijdens zijn aardse leven de maaltijd met zijn leerlingen; hij gaf hen de opdracht hem te blijven gedenken met brood en wijn; daarom vieren we op deze avond de eucharistie
- op een eind van de dienst vindt een overgang plaats naar de Goede Vrijdag: de kerk wordt onttakeld, waarbij het gewijde brood en de altaartafel symbolen zijn voor Christus die wordt afgevoerd en ontkleed
Goede Vrijdag
- oudtestamentische lezingen over de lijdende knecht van God en over het paaslam dat geslacht wordt
- het gehele lijdensverhaal (passie) volgens Johannes
- uitgebreide voorbeden
- verering van het kruis
Paaswake
- zegening van het licht; aansteken van de Paaskaars (symbool van de verrezen Christus in ons midden); verdelen van het licht onder alle aanwezigen; lofzang op de verrijzenis
- oudtestamentische lezingen die alle een paasmotief in zich dragen (zoals van donker naar licht, slavernij naar vrijheid)
- zegening van het doopwater; bediening van de doop (sterven en opstaan met Christus); hernieuwing van de doopbeloften; besprenkeling met doopwater
- viering van de eucharistie
- korte versie van de Lauden (morgengebed) van de Paasmorgen, omdat op het eind van de Paaswake (theoretisch) de Paasmorgen aanbreekt