Sinds op 24 mei de nieuwe bisschop van de Oud-Katholieke Kerk van Zwitserland gekozen is, zal deze kerk ook in Nederland wat meer aandacht krijgen. Wie meer wil weten over deze kerk, wordt gelukkig op z’n wenken bediend: eind 2023 verscheen er een stevige nieuwe publicatie over de geschiedenis, de theologie, de liturgie, de oecumenische relaties en de praktijk van deze kerk. Het werk is samen geschreven door de theologen Adrian Suter, Angela Berlis en Thomas Zellmeyer en bevat, naast hun inhoudelijke bijdragen, ook een omvangrijke verzameling historische en theologische teksten die van belang zijn voor de oud-katholieke traditie. Het boek heet Die Christkatholische Kirche der Schweiz. Geschichte und Gegenwart en verscheen eind 2023 bij uitgeverij TVZ in Zürich als deel van de nieuwe reeks Katholon, uitgegeven door de Berner hoogleraar Angela Berlis.
Het boek begint historisch met twee hoofdstukken over de historische ontwikkeling van zowel de oud-katholieke kerken van de Unie van Utrecht als van de Oud-Katholieke Kerk van Zwitserland zelf. In het eerste hiervan wordt ook een typologie van deze verschillende kerken gegeven, met de drie hoofdstromingen van de Nederlandse oud-katholieke kerk, de kerken die rondom het Eerste Vaticaanse Concilie ontstonden, en kerken die op grond van culturele emancipatie hun eigen weg gingen. De twee teksten bieden goede handvatten om de oud-katholieke tradities en de Zwitserse kerk historisch te plaatsen.
Omgang met geloof en geloofstraditie
Een tweede deel van het boek is gewijd aan de geloofsleer van de oud-katholieke kerk. Hierin is veel aandacht voor niet alleen de inhoud van wat oud-katholieken geloven, maar vooral hoe ze met het geloof en de geloofstraditie omgaan en op welke manier er met nieuwe uitdagingen wordt omgegaan. Veel nadruk ligt op geloof in gemeenschap in verschillende dimensies: geloven als een leven in gemeenschap met God, de medemens en de verdere schepping, en geloven als iets dat je in gemeenschap verkent. Hoe dit werkt, illustreren de auteurs aan de omgang met relaties van hetzelfde geslacht in de kerk.
Ontwikkeling van liturgie
In een relatief kort hoofdstuk komt een heel centrale dimensie van geloven in gemeenschap aan de orde: de liturgie. Het gaat in op de geschiedenis van de liturgie in de Zwitserse kerk, de praktijk en principes van vieren zoals die zich in die geschiedenis ontwikkeld hebben, en er is bijzondere aandacht voor kerkgebouwen. Want die bepalen natuurlijk tot op grote hoogte hoe en in welke sfeer een gemeente kan vieren.
De relatie tot andere kerken
Nauw verbonden met hoe oud-katholieke theologie zichzelf ziet en zich ontwikkelt, zijn oecumenische relaties die in een volgend hoofdstuk aan de orde komen. Hier laten de auteurs goed zien hoe de Zwitserse oud-katholieke traditie zich vanaf het begin in relatie tot andere kerken ontwikkeld heeft en hoe ook de uitwerking van een eigen theologisch profiel in oecumenisch verband gebeurde. Bijzonder is dat in dit verband, zij het met de opmerking dat het er misschien eigenlijk niet thuishoort, interreligieuze contacten ook genoemd worden. Sterke nadruk ligt er op de contacten met de orthodoxe kerken. Dit is van belang, want waar de orthodoxie soms in negatief daglicht staat vanwege politieke verwikkelingen, is er tegelijkertijd een lange traditie van goede relaties op theologisch en spiritueel gebied.
Beschrijving van het gemeenteleven
Het zesde en laatste hoofdstuk beschrijft het leven van de Oud-Katholieke Kerk van Zwitserland. Het verbindt daarbij theorie met praktijk door ook veel aandacht te geven aan de theologische redenen waarom de kerk zo georganiseerd is, met bisschop en synode onder meer, zoals ze georganiseerd is, en hoe dit werkt, of zou moeten werken. Daarnaast gaat het hoofdstuk ook boven een beschrijving van het gemeenteleven uit door de Unie van Utrecht te beschrijven, in te gaan op de internationale verbanden die daarbij horen, de geloofstoerusting voor te stellen en de opleiding van geestelijken te schetsen. Het sluit af met een schets van de uitdagingen die de kerk op het moment heeft, verbonden met kansen. Zo is de kleinheid enerzijds echt een thema aan het worden, maar is de verbinding tussen mensen die een kleine gemeenschap mogelijk maakt ook weer een kwaliteit.
Ook relevant voor Nederlandse oud-katholieken
Zoals aangegeven is het laatste deel van het boek gewijd aan een reeks historische documenten die veelal ook voor de Nederlandse kerk relevant zijn, zoals formele positiebepalingen over de rol van de paus in de kerk of over de wijding van vrouwen tot het ambt. Tussen beide hoofddelen van het boek in is een katern met foto’s uit het heden en verleden van de kerk opgenomen.
Alles bij elkaar genomen is Die Christkatholische Kirche der Schweiz. Geschichte und Gegenwart een rijk boek, met veel up-to-date informatie over de Oud-Katholieke Kerk van Zwitserland, en bovendien, mede dankzij de meegeleverde documentatie, een goed naslagwerk over de oud-katholieke traditie en dan met name in haar Zwitserse vorm.
Tekst: Peter-Ben Smit
N.B. Voor wie zich wel verder wil verdiepen in de Oud-Katholieke Kerk, maar zich liever op de Nederlandse traditie richt of een boek in het Nederlands leest, is er: De Oud-Katholieke Kerk van Nederland: een inleiding (Utrecht: Boekencentrum, 2018).