Deze week werd in Estland de Assemblee van de Conference of European Churches (CEC) gehouden. Pastoor Erna Peijnenburg reisde namens de Oud-Katholieke Kerk van Nederland af naar Tallinn. Dit is haar reisverslag.
De Assemblee verkent dit jaar het thema ‘Under God’s blessing – shaping the future.’ Elke vijf jaar komen de aangesloten kerken samen om beslissingen te maken voor de toekomst van de CEC. Ook worden de nieuwe bestuursleden voor de komende vijf jaar gekozen. Lees hier meer over de CEC en de Assemblee.
Erna’s reisdagboek
Namens de Oud-Katholieke Kerk is pastoor Erna Peijnenburg aanwezig. Zij heeft de reisverslagen per dag geschreven. Meer foto’s bekijken? Deze vindt u op de Facebookpagina van Erna zelf.
Woensdag 14 juni
Vandaag ben ik aangekomen in Tallinn, de hoofdstad van Estland. Hier begint donderdag de grote Assemblee van de Conferentie van Europese kerken, waarbij ik onze Nederlandse Oudkatholieke kerk mag vertegenwoordigen. Ik zal via dit medium gaan proberen wat berichten en belevenissen hier te gaan delen. Maar eerst heb ik nog een dagje om nog lekker rond te dwalen in deze mooie stad!
Donderdag 15 juni
De eerste dag van de Assemblee van de Europese Conferentie van Kerken begon met een korte persconferentie. Daarna was de eerste Bussiness Meeting, waarin wat formele zaken rondom de gaan van zaken werden vastgelegd via stemming. Veel indruk maakte de eerste spreker, Svetlana Tichanovskaja, de Wit-Russische oppositieleider die in ballingschap in Litouwen verblijft, terwijl haar man politiek gevangene in Wit-Rusland is. Ze sprak over de speciale rol van kerken als het gaat over verzet tegen onderdrukking en dictatoriale machten. De kerken verdedigen vanuit hun geloof de waarde van ieder mensenleven, en getuigen van een geloof waarin vrede wint van geweld, hoop van wanhoop, vriendschap en solidariteit van vijandsdenken, rechtvaardigheid van onrechtvaardigheid. De kerken zijn bronnen van hoop vanuit hun vertrouwen op de Enige. Wereldwijd zijn mensen broeders en zusters van elkaar door hun geloof in Christus.
Wat de dag verder bracht: een avonddienst in de St Johnskerk, een plechtig diner bij de haven en veel gesprekken. Mijn dag begon met een ontbijt met de voorzitter van de Raad van Kerken van Hongarije en eindigde met diner naast de voorzitter van de Raad van Kerken van Noorwegen. Daartussenin zijn de ontmoetingen die ik had al niet meer snel op te noemen, de ervaring is tot nu toe overweldigend. Op naar de dag van morgen!
Vrijdag 16 juni
Dag 2 van de Assemblee van de Conferentie van Europese kerken. De dag begon met een ochtendgebed, dat door leden van verschillende kerken was voorbereid. Daarna volgde een gezamenlijke bijbelstudie over Romeinen 12:15-18, waarin we ook beelden kregen te zien van christenen die zich inzetten voor vluchtelingen in Lampedusa en in Hongarije, een sociaal buurtproject in het Duitse Chemnitz en oorlogsvluchtelingen in Zweden. Centrale vraag: kunnen we nog echt ergens ZIJN. Niet even als vluchtig contact – zoals een “vriend” op Facebook – maar echt ergens zijn waar je huilt met wie huilen, en blij bent met wie blij zijn? Verstaan we in deze jachtige tijd nog de kunst om ergens echt te zijn?
De spreker van deze dag, de Duitse socioloog dr. Hartmut Rosa, sloot erg aan bij deze vraag. Hij analyseert onze tijd als een tijd van versnelling. Alles moet steeds maar groeien, sneller, efficiënter. De stabiliteit van ons bestaan zit ‘m er niet meer in dat alles hetzelfde blijft, maar in een “steeds meer”, dat onze economie, de natuur en ook ons als mensen overvraagt. We branden van binnenuit op en het maakt ons agressief omdat het ons tot concurrent van alles en iedereen maakt. Het streven naar steeds meer groei is idioot. Het deprimerende ervan is ook dat velen dat wel voelen. Het is een bron van ongeluk, want we zien ook wel dat het leven er voor de generaties na ons niet beter op wordt.
Als alternatief kwam Rosa met het begrip resonantie. De samenleving heeft behoefte aan plekken die gekenmerkt worden door de kans om geraakt te worden. Emotie leidt tot verbinding. En doordat iets of iemand je raakt kun je veranderen (transformeren). Het bijzondere aan dit alles is dat je er zin in kunt ervaren én dat je het niet kunt beheersen. Of je al dan niet door iets geraakt wordt valt niet te plannen! En ook het resultaat is ongewis. Het mooie is dat juist kerken plaatsen van resonantie kunnen zijn, met hun rituelen, hun herhaling en gebrek aan haast, hun openheid voor dat wat ons overstijgt. Kerken kunnen pioniersplekken zijn voor een nieuwe manier van leven die uit is op harmonie met medemensen, met jezelf en de schepping.
Bisschop Kari Mangrud Alvsvåg van de kerk van Noorwegen reageerde vanuit haar hart op deze lezing. Ze gaf aan niet blij te zijn met de manier waarop we leven, het voelt aan als verlies van iets dat we eerder wel hadden… Laten we genieten van de lelies op het veld, en niet vooral weer bedenken hoe we ze harder kunnen laten groeien… en ook: laten we als kerken, als het niet anders is, krimpen met vreugde, in plaats van met agressie.
En verder: poe het was een lange dag, met veel formaliteiten. We besloten als Nederlanders met een gesprek over hoe we tot nu toe de Assemblee beleven, en daar waren ook de Nederlandse stewards bij, de jongeren die de olie in de motor van de hele conferentie zijn. En dat was een erg leuk en goed gesprek!
Zaterdag 17 juni
Dag drie van de Assemblee van de Conferentie van Europese kerken. Tijdens de bijbelstudie over Jacobus 2:14-18 ging het over het thema: er is geen geloof zonder goede werken! Het gesprek van het panel verschoof echter naar de vraag of we wel aandacht genoeg hebben en tijd genoeg maken voor gebed… gemakkelijker lijkt ons de aandacht (in elk geval in wat we zeggen!) voor wat we zouden willen dóen.
De spreker van vandaag was de voormalige aartsbisschop van Canterbury Rowan Williams die zijn toespraak begon met te verwijzen naar de zaligsprekingen. Zalig zijn… de mensen die niet de gevangene zijn van hun eigen verhaal, die niet ofwel hun successen ofwel wat hen overkwam bepalend laten zijn voor wie ze zijn. Mensen die niet hun levensverhaal ontkennen (waarom zou je, met alles wat je dankbaar voor kunt zijn en alles wat je overkwam en heeft gevormd) maar die ook niet bang zijn de controle over hun leven te verliezen. Veel mensen zijn de gevangene van hun eigen verhaal, houden vast aan status of macht die ze eenmaal kregen. In de bijbel wordt een ander verhaal verteld! Geen historie van succes, eerder van steeds opnieuw falen, maar wel een leven met een God die mensen liefheeft en zegent. Die zegen is niet iets dat te verdienen is. Vanuit dit verlost zijn van het eigen verhaal kunnen kerken telkens kritisch vragen: wat het verhaal is dat verteld wordt over bv vluchtelingen en milieuproblematiek? Wiens stem wordt er niet gehoord? Gelovige mensen kunnen steeds een verhaal van hoop vertellen, dat is in onze tijd van groot belang. Kerken hebben vanuit het geloof de opdracht de stemmen te laten horen van ieder die geen stem heeft – armen, vluchtelingen, jongeren, zieken etc.
Na het indrukwekkend verhaal van Williams (dat ik hier zo even kort vast niet genoeg recht doe helaas) werd de dag nog indrukwekkender toen diverse geestelijken vanuit Oekraïene aan het woord kwamen. Ze spraken over de verwoesting en ellende in hun land sinds de Russische agressie begon. Wat moet je dan met “heb je vijand lief” en “keer de andere wang”… Het kan niet anders dan dat eerst de oorlog moet stoppen en de misdaden moeten worden erkend voordat er gewerkt kan worden aan vergeving en verzoening, wat natuurlijk wél een christelijke opdracht blijft. Dit wordt de grote uitdaging voor ná de oorlog, samen met het weer opbouwen van het land, de huizen en de huizen van gebed. De kerkleiders legden veel nadruk op het belang van gebed voor Oekraïne, en vroegen aan alle aanwezigen dat te blijven doen! Ondertussen is Oekraïne nu één grote schreeuw tot God. De gruwelen van de oorlog verwoesten ook de ethiek. Hoe kunnen de kerken na de oorlog zinvol spreken over vergeving en verzoening tegen mensen die niet alleen geseculariseerd zijn (want dat zijn ook in Oekraïne tegenwoordig velen) maar ook getraumatiseerd?
In de avond was er nog een overleg tussen de gedelegeerden van de Poolse, Tsjechische, Oostenrijkse, Zwitserse, Duitse en Nederlandse oudkatholieke kerk dat nuttig en ook erg gezellig was.
Zondag 18 juni
Dag 4 op de Assemblee van de Conferentie van Europese kerken, de zondag! Alle deelnemers gingen naar de kerken van hun eigen kerkfamilie, dus ging ik naar de Anglicaanse dienst. Oecumenisch vieren is fijn en dat doen we hier ook veel, maar het is ook fijn om na al die ontmoetingen en de vele indrukken die we hier opdoen even thuis te komen in een vertrouwde traditie en eucharistie te vieren. Na afloop van de dienst ging ik met twee Anglicaanse collega’s en de collega van de Scottish Episcopal Church gezellig in Tallinn koffie drinken op een terrasje.
Na de lunch was aan het aantal beveiligers te merken dat zijne heiligheid patriarch Bartholomeus van Constantinopel was binnengekomen. Hij hield de toespraak die middag en begon direct met het spreken over de recent ongekomen vluchtelingen in de zee bij Griekenland. In deze maar doorgaande ramp die al zoveel mensenlevens heeft gekost zou de CEC een rol moeten spelen om te helpen dit te stoppen!
Na een stilte om hen te gedenken nam de patriarch zijn eigenlijke toespraak ter hand, die ging over de rol van de oecumene in de problemen waarmee Europa en de wereld zich geconfronteerd zien. Hij waarschuwde voor de ‘nieuwe oecumene’ – die die naam eigenijk niet waard is! – van fundamentele christenen van roomskatholieke, evangelische en orthodoxe huize die elkaar vroeger voor heidenen zouden hebben uitgemaakt maar elkaar nu vinden in een anti-oecumenische en agressieve manier van denken. In die sfeer kan iemand als Poetin een kerkelijke zegen krijgen, terwijl patriarch Kirill van Moskou ‘optreedt als zijn kampioen’ in de woorden van patriarch Bartholomeus, een uitspraak die niets aan duidelijkheid te wensen overlaat. Het laat ook zien hoe verscheurd de orthodoxe wereld op dit moment is.
De uitdaging voor de oecumene ligt in de omgang met deze nieuwe alliantie van fundamentele christenen. Wij zullen moeten gaan voor een oecumene waarin de verschillen tussen ons de eenheid niet ondermijnen. Laten we moedig zijn: onze Heer is de Heer van de wereld en onder Zijn hoede mogen we samenwerken met alle mensen van goede wil om de naaste te zijn van armen, onderdrukten en ieder die wordt gemarginaliseerd en uitgebuit.
Na deze toespraak was er opnieuw ruimte voor de situatie in Oekraïne. Jonge mensen uit Wit-Rusland, Oekraïne en Rusland vertelden over hoe de oorlog hun leven heeft veranderd. Onder hen waren journalisten, theologen en mensenrechtenactivisten. Indrukwekkend is hoe ze bv werken aan dialoog, om ook in Oekraïne duidelijk te maken dat de Oekraïense orthodoxe kerk niet aan de kant van Rusland staat. Hoe ze nadenken over wat het betekent om christen te zijn in een situatie van oorlog en hoe moeilijk het is de polariserende taal vanuit Rusland (en dus ook vanuit kerkelijke zijde!) tegen te gaan. Iemand als patriarch Kirill zal ontkennen dat hij oorlog en geweld propageert. Termen als vrede en gerechtigheid krijgen echter bij hem een andere invulling. Aan Oekraïne wordt het recht op zelfverdediging ontzegd.
Na deze lange en intensieve dag gebeurde er savonds nog iets bijzonders. Eén van de leden van de Nederlandse delegatie had het initiatief genomen voor een LHBTIQA+ bijeenkomst voor deelnemers aan deze Assemblee. In overleg met de organisatie werden posters opgehangen, maar tot twee keer toe werden die weer weggehaald… Toch kwamen er op het aangekondigde tijdstip mensen bij elkaar, en groep van 15 die het aandurfde, en we weten dat dat niet voor iedereen het geval kon zijn. Zo moeilijk ligt dit thema toch ook nog steeds in kerkelijk Europa. Het indienen van een statement namens de CEC over dit onderwerp lijkt nog steeds geen haalbare kaart, hoewel we de slotteksten waar we morgen over gaan stemmen nog niet hebben gezien. Neemt niet weg dat, ergens in het gebouw van de Conferentie een indrukwekkende en persoonlijke bijeenkomst plaatsvond, waarin sommigen in kerkelijk verband voor het eerst durfden uit te spreken wie ze zijn.
Maandag 19 juni
De vijfde dag op de Conferentie van Europese kerken begon net als de andere dagen met een gebed en daarna bijbelstudie in de grote hal. Dat laatste werd deze keer geleid door de Anglicaanse bisschop Nicholas Baines die koos voor een originele werkvorm: hij liet de aanwezigen onderdelen van het lichaam roepen om die vervolgens te tekenen – aarzelend kwamen we op gang. Daarna vroeg hij ons wat die lichaamsdelen kunnen doen. Zo zijn de hersenen onder andere de verbindingmakers en de knieën de schokbrekers van een mens. En dit, zei hij toen de tekening klaar was, is het lichaam van Christus, de kerk. Niet zelden is het uit balans zoals op deze tekening. We kunnen niet concreet genoeg zijn in onze voorstelling ervan. Wat zijn we zonder verbinding-makers en schokbrekers als (ook plaatselijke) kerk?
Na deze levendige bijbelstudie ging de Assemblee over tot echt Assemblee werk: de 3 commissies voor Publieke statements, Beleid en Strategie en financiën presenteerden hun conceptteksten. De leden van de Assemblee mochten vragen stellen, opmerkingen maken en concrete voorstellen doen om de teksten nog aan te passen voordat ze morgen in stemming gaan. Dat vroeg wat tijd, want er kwam veel feedback uit de zaal. De publieke statements gaan, in lijn met het belangrijkste onderwerp van deze Assembly, voornamelijk over protest tegen de oorlog in Oekraïne en de zorg om het lot van vluchtelingen die Europa proberen te bereiken. De beleid en strategie commissie, die de richting vastlegt voor het te voeren beleid van de CEC in de komende vijf jaar (tot de volgende grote Assemblee) focust op de CEC als instrument van de Europese kerken om een christelijk geluid te laten horen bij Europese beleidsmakers. Wat naar mijn gevoel daarbij een beetje uit beeld dreigt te raken is de CEC als organisatie die ontmoetingen tussen de kerken organiseert, zodat kerken kunnen blijven groeien in het verstaan van elkaar (ook theologisch) zodat ze elkaar kunnen vinden en helpen, bijvoorbeeld bij het vluchtelingenprobleem, en zo dienstbaar zijn aan vrede en gerechtigheid in Europa. De financiële commissie tenslotte ontkwam niet aan de noodzaak om het lidmaatschapsgeld dat kerken moeten betalen aan CEC te verhogen. En dan nog moet ook deze organisatie krimpen qua personele inzet en heel goed haar projecten en inzet kiezen om het hoofd boven water te houden.
Toen moest er nog een nieuwe General Board (algemeen bestuur) worden gekozen. De verkiezing van de nieuwe voorzitter en de twee vice-voorzitters verliep nog soepel. Aartsbisschop Nikitas van Thyateira and Groot Brittannië wordt de nieuwe voorzitter. Vice-voorzitters worden de Anglicaanse bisschop van Huntington dr. Dagmar Winter en Ds. Frank Kopania van de Duitse Protestantse kerk.
Hierna werd het echter wel chaotisch. De commissie die de verkiezing van de General Board had voorbereid had een zo goed mogelijk gebalanceerde lijst van 15 namen voorgesteld. Maar toen de Assemblee vervolgens gebruik maakte van haar recht om de General Board uit te breiden met 5 mensen, bleken daarvoor 6 mensen te zijn aangemeld – en 21 kon statutair echt niet. Hoe nu verder? Velen deden een duit in het zakje. Uiteindelijk kregen alle gedelegeerden van de Assemblee een stembriefje – het duurde nog even voor die klaar waren – waarop de zes extra kandidaten stonden waarvan we er hooguit vijf mochten aankruisen. Daarna haastten we ons naar het avondgebed dat was voorbereid door de Armeense kerk.
In de avond vond het slotdiner van de Assemblee plaats, dat ons aangeboden werd door de stad Tallinn. Met bussen gingen we naar een enorm openluchtpodium waar het Songfestival van Estland jaarlijks wordt gehouden. In een grote lichte ruimte schuin onder het enorme podium werden we hartelijk welkom geheten door de burgemeester van Tallinn en genoten we van het eten, van een Estlandse zangeres én van elkaars gezelschap, want het moment van afscheid komt dichterbij.
En hoe gaat dat nu verder met de verkiezing van de leden van de General Board? Dat gaan we morgen zien. Omdat we er vandaag dus niet helemaal uitkwamen moeten we morgen extra vroeg starten, om acht uur al… dus ik ga nu maar snel slapen.
Dinsdag 20 juni
De zesde laatste dag van de Assemblee van de Conferentie van Europese kerken!
“De avond komt met droefheid, met vreugde de nieuwe dag” (psalm 30). Nou ja, zo erg was het ook weer niet. Maar zo verwarrend en onduidelijk als de procedures en de voortgang over de samenstelling van de General Board gisteren waren, zo helder en vlot gingen het vanmorgen. De 20 namen op de lijst waren duidelijk, er werd gestemd en de lijst werd unaniem aangenomen. Vermeldenswaard en verheugend is dat priester Krzysztof Pikulski van de oudkatholieke kerk van Polen en ook ds Klaas van der Kamp (PKN Nederland) de komende vijf jaar deel gaan uitmaken van de General Board van CEC.
Daarna ging de aandacht opnieuw naar het werk van de drie commissies. Alle drie hadden ze naar aanleiding van de opmerkingen en kritiek van gisteren uit de Assemblee nieuwe versies van hun teksten gemaakt, die in elk geval gemeen hadden dat ze heel wat langer waren geworden. De commissie van Beleid en Strategie had in haar tekst nu ook ruimte gemaakt voor het streven van CEC om een platform en vooral ook ontmoetingsplaats te zijn waarin bruggen tussen kerken kunnen worden gebouwd. De commissie van publieke statements geeft in haar tekst aandacht aan drie hoofdonderwerpen: de klimaat-verandering, de vluchtelingen en de inval in Oekraïne. Indruk maakte een motie van jongere gedelegeerden uit diverse landen en kerken, die aandrongen op duidelijke taal waar het gaat over de klimaat-verandering. Want, zoals ze zeiden: het is verreweg de grootste bedreiging in ons leven. Het is verder onmogelijk om de teksten samen te vatten. Ze zullen ongetwijfeld binnenkort door de CEC gepubliceerd worden, en dan zal ook duidelijk zijn aan wie deze teksten precies gericht zijn.
Na al het stemmen – over personen, tekstwijzigingen en tekstaannames – liep de Assemblee dan toch eindelijk ten einde. De oude General Board onder leiding van dr. Christian Krieger werd bedankt, de organisatoren, de notulisten, de workshopleiders etc etc maar het grootste applaus was mijns inziens terecht voor de jongeren die tijdens de Assemblee als stewards aanwezig waren. Zij waren werkelijk de olie in de machine, bereid elke taak op te pakken en hadden ook, als internationale groep waaronder drie Nederlanders, duidelijk ook met elkaar een heel goed contact en veel plezier. De Assemblee is vast ook voor hen, onder wie ook best wat theologiestudenten, een goede ervaring geweest.
In de afsluitende kerkdienst werd om zegen gebeden voor de nieuwe General Board en spraken de nieuwe voorzitter en twee vice-voorzitters alle drie een inspirerend woord. En aan het einde van de dienst gingen zij drieën ons zelfs voor in een dans waarbij velen aansloten: we are dancing in the name of God, zongen we.
En ik kan alleen maar zeggen: wat een overweldigende ervaring. Ik heb zoveel geleerd en gezien, zoveel verschillende mensen gesproken en vrienden gemaakt. Natuurlijk heb ik ook de zorgen en beperkingen wel gezien, die zullen er ook altijd zijn op zoveel verschillende manieren. Maar wat ik vooral mee naar huis neem is de ervaring van de zegen die deze Assemblee was, in grote dankbaarheid dat ik het heb mogen meemaken. Under Gods blessing, shaping the future.
Meer lezen? De Raad van Kerken publiceerde meerdere blogs over de Assemblee van de CEC! Zie: https://www.raadvankerken.nl/nieuws/category/actueel/